2200 йилдан
ортиқ тарихга эга бўлган Қорақалпоғистондаги Аяз қалъа қадимги Хоразмнинг энг
муҳташам қалъаларидан ҳисобланади. Қизилқум чўлининг чеккасида қурилган, унинг
асосий мақсади минтақани кўчманчилар босқинларидан ҳимоя қилиш бўлган.
Аяз қалъа – умуман олганда, Султон
Увайс тоғ тизмасининг шарқий томонида жойлашган учта қалъа мажмуаси. Улар
қарийб 800 йил давомида қурилган.
Аяз қалъа оҳактошли тепалигининг текислик қисмида жойлашган 180–150 м ўлчамдаги
тўртбурчак шаклида бўлган ушбу қалъа атрофидаги аҳоли учун вақтинчалик бошпана
бўлиб хизмат қилган. Mилоддан аввалги
IV–III аср бошларига оид бўлиб, у 2 та параллел девор ва оралиқда
жойлашган арка шаклидаги йўлак билан ўралган.
Девор қуриб бўлингандан сўнг,
мунтазам равишда ажралиб туриладиган 45 та минора қўшилди. Қадимги хоразм
тилида oрoмий ҳарфлари ёрдамида ёзилган ёзув топилган.